Medya şirketi Ozy geçtiğimiz yıl çöküşe geçtiğinde, şirketin sözümona sihirbaz CEO’su Carlos Watson birden fazla konuda suçlanmıştı: Performansları şişirmek, hayali partnerler yaratmak ve kurucu ortağının potansiyel yatırımcıların önünde YouTube’da yöneticiymiş gibi davranmasına kayıtsız kalmak… Ama bu elbette bir ilk değildi. Daha önce de kovaladığı yatırımları almak ve oyunu kazanmak için her şeyi yapmayı göze alan, bu uğurda en abes durumlara düşmekten çekinmeyen girişimciler görmüştük.Muhasebe defterlerini dürmek mi? Pek tabii ki. Kokain ticaretine karışmak mı? Alt tarafı finansman sağlıyorlar. Steve Jobs gibi giyinmek mi? Hiç sormayın. Gelin, şöhret ve başarının tadını doludizgin çıkarırken kendini bir anda hâkim karşısında ceket iliklerken bulanlara bir göz atalım.Luckin Coffeeİnce Çekilmiş RakamlarÇin’in Starbucks’tan bile hızlı şubeleşerek 3 bini aşkın kafeye ulaşan ve halka arz olmaya hazır duruma gelen en büyük yerli kahve zincirini işletiyorsanız, kahve makinelerinin hoş uğultusu arasında arkanıza yaslanıp cappuccinonuzdan bir yudum almamanız için hiçbir sebep olamaz. Elbette büyüme hikâyeniz şişirilmiş bir balon değilse… Cayır cayır nakit yakan işletmesine fon arayan Luckin son derece karmaşık kupon ve fatura sistemleri tezgâhlamakla kalmamış, onlarca hayali sipariş ve hatta bir çalışan da uydurmuştu. Böylelikle şirketin yıllık satışlarını olduğundan yüzde 40 daha fazla gösterdiği alternatif bir gerçeklik yaratmayı başardı. Bu yöntemle şirkete toplam $864 milyon yatırım soktu fakat ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’nun hesap uzmanları inceleme başlattığında hikâyenin seyri değişti. Şirketin hisse değeri göz açıp kapayana kadar yüzde 75 düştü. CEO kapının önüne kondu, şirket Nasdaq’tan atıldı ve $180 milyon ceza yedi. Tezgâhın büyüklüğüne bakınca kesilen ceza devede kulak kaldı.WeWorkBir Emlak TarikatıYatırımcıları WeWork’ün bir alt kiralama şirketinden ziyade bir teknoloji şirketi olduğuna -ve diğer teknoloji şirketlerine biçilen değerlemeyi hak ettiğine- ikna etmeye çalışan ve elindeki parayı da sanki bir teknoloji şirketiymiş gibi savuran CEO Adam Neumann en sonunda çıkışı karizmatik bir tarikat lideri gibi davranmakta buldu. Kelimeleri birbiri ardına dizen, konuşurken eli kolu durmayan, uzun saçlı Neumann kusursuz bir performans ortaya koydu. Çoğu zaman bir ruhani lider edası takınıp ortaya gösterişli hedefler atmaya başladı: Şirket “dünyanın bilinç seviyesini yükseltecek” ve “dünya barışını sağlayacaktı.” Yetmezmiş gibi, her tarakta bir bezi vardı. Okul öncesi eğitimine odaklanan WeGrow, apartman dairelerinden oluşan ortak yaşam alanı WeLive, adı kulağa rastgele seçilmiş gibi gelen spor salonu zinciri RiseByWe gibi girişimlerle bir sürü alana el atıyordu. Dahası, Jamie Dimon’un JPMorgan CEO’luğundan ayrılıp Neumann’ın şahsi bankacısı olmayı düşündüğü gibi çürütmesi zor iddialar ortaya atmaktan da geri durmadı. Nihayetinde, bu çakma tarikat lideri şirket adına aldığı $60 milyonluk Gulfstream jetiyle güneşe fazla yakın uçtu ve şirketin değerlemesi $38 milyar düşüp yere çakıldı.DeLorean Motor CompanyEnerjisini Kokainden Alan Arabalar70’lerin başında, akıllı yatırımcılar General Motors’un modifiye yarış arabalarına düşkün yöneticisi John DeLorean’ı el üstünde tutuyordu. DeLorean, büyük motorlu performans arabası Pontiac GTO’nun heybetini tasarımına da yansıtan asi ruhlu adamdı. Onu çeken hız ve tarzdı, sedan bir Chevy’nin yansıttığı aile saadeti değil. Hayalinde canavar gibi bir motora sahip, kapıları martı kanadı gibi tepeye doğru açılan ve baştan aşağı paslanmaz çelik bir araba yaratmak vardı. Aralarında 30 yıl boyunca The Tonight Show’un sunuculuğunu yapan Johnny Carson ve müzisyen Sammy Davis Jr. gibi şöhretlerin bulunduğu isimlerden yaklaşık $120 milyon yatırım topladı ve gözü kara bir kararla, etnik çatışmaların yoğun yaşandığı bir dönemde Kuzey İrlanda, Belfast’ta bir fabrika açtı. 25 bin dolar fiyat biçtiği otomobilleri 1981 yılının ortalama araba fiyatlarıyla kıyaslandığındaoldukça pahalıydı. Fabrikaysa her yerini kaplayan çukurlarla bir viraneyi andırıyordu. 9 bin aracın montajı bittiğinde şirket mali açıdan istop etti. Ne yapacaktı? Bir çıkış ararken yaklaşık 25 kilo kokain almak iyi bir fikir gibi görünmüş olsa gerek. Ama bir sorun vardı: Malı satın aldığı kişi gizli bir ajandı ve tüm olay videoya alınmıştı. Alışverişi inkâr etmeyen DeLorean suçlandı, yargılandı ve… beraat etti. Jüri FBI tarafından tuzağa düşürüldüğüne karar verdi.HeadSpinAttan İnip Eşeğe Binmek2015 yılında, her şey mobile taşınırken, uygulama geliştiricilerin ürünlerini çeşitli yollarla test etmelerine yardımcı olmak üzere piyasaya çıkan HeadSpin, sağlam bir yatırım gibi görünüyordu. Kurucu ortak ve CEO Manish Lachwani'ye göre, akın akın yeni kullanıcı geliyor, Alphabet'in GV'si ve Dell Technologies Capital gibi yatırımcılar da şirkete yatırımcı olmak için sıraya giriyordu. Lachwani HeadSpin'in değerinin 1 milyar dolar olduğunu iddia ediyordu. Daha fazla yatırım toplamayı kafaya koyan CEO, aslında unicorn falan olmayan şirketini Silikon Vadisi'nin dört bir yanında dolaştırarak milyonlarca dolar topladı. Yönetim kurulu kafa kafaya verip birkaç taşın altına baktıkça fark etti ki Lachwani sadece faturaları şişirmekle kalmamış naylon fatura da kesmişti, hem de yüklü miktarda. Kuruldakilerin bir zamanlar gülen yüzleri asıldıkça değerleme de 800 milyon gibi yüklü bir oranda aşağı çekildi. Sonuçta Lachwani’nin pek şansı kalmadı: Boynuzu moynuzu olmayan atından indi ve ellerini kavuşturup kelepçelenmeye razı oldu.TheranosKanlı ÇıkmazStanford terk Elizabeth Holmes, henüz yasal olarak içki bile içemediği bir yaşta bir şirket kurmaya karar vermişti: Theranos. Oysa, bir damla kanla sağlık taraması yapma iddiasındaki Theranos’un felakete dönüşen hikâyesi önce gazetecilerin, podcast yayıncılarının, film yapımcılarının ve en sonunda da savcıların ilgisini çekti. Ama Steve Jobs'u taklit edercesine boğazlı yaka kazaklar giyen Holmes'un yatırımcıları nasıl yüzsüzce yanılttığına dair iddialar hâlâ şaşkınlık yaratıyor. CEO, hastalardan kan örneği aldığı cihazını "devrim niteliğinde" diye anlatıyordu. Oysa cihazının aslında yapamadığı testleri yapmak için başka bir şirketin makinelerini kullanmakla ve tescilli ama yetersiz laboratuvar ekipmanının sahte demolarını yapmakla suçlandı. Üstelik makinelerinin kaldırabileceğinden daha fazla test yapılmasını sağlamak için kan örneklerini sulandırdığı da iddia edildi. Oysa sulandırdığı şey gerçeğin ta kendisiydi. Zira yatırımcılara söylediği yalana bakılırsa şirketin ürettiği teknoloji, ABD birlikleri tarafından Afganistan'da kullanılıyordu. Bir startup'tan belli bir heyecan yaratması beklenir, evet ama hastaları sahte kan testleriyle kandırmak şeytanın aklına gelmez.Orijinal yayın tarihi: 30 Ocak 2023Köşe yazarları tarafından burada paylaşılan görüşler, incturkiye.com’a değil, yazara aittir.