Adını tarihe altın harflerle kazıyan bir girişimci olabilmek için sıradışı bir hikâyeye mi sahip olmak gerek? Hani o her dinleyenin “Vay canına!” dediği. Kitleleri mobilize edebilmek ve hafızalara kazınabilmek için insanları şaşırtmak gerek, kabul. Fakat başarılı bir girişimci olmak için tek yapmanız gereken kendiniz olup çok çalışmak. Tıpkı Türkiye’nin en hızlı büyüyen girişimlerinden Insider’ın kurucu ortaklarından Hande Çilingir gibi. Çilingir, bugün dünya çapında başarı yakalamış bir girişimci. Onun girişimcilik hikâyesi mütevazı aile geçmişi, aldığı iyi eğitim ve üstüne inşa ettiği çalışma yaklaşımına dayanıyor. Gelişmekte olan birçok pazarda bulunan girişimci gibi unicorn seviyesine ulaşmış Insider’ın CEO’su bize hep anlatılan büyülü girişimcilik hikâyelerinden farklı bir yolculuğa sahip. Aslına bakarsanız Çilingir’in hikâyesini dinlediğinizde kendinizden çok şey bulacaksınız. Endeavor olarak gerçek girişimcilik hikâyelerinin peşine düşerek ABD’de faaliyet gösteren en iyi 100 unicorn kurucusuyla gelişmekte olan pazarlardaki 100 önde gelen unicorn kurucunun yolculuklarını karşılaştırdık. Çalışmadan elde edilen diğer bulgular aşağıda yer alıyor.Tablo 1: Unicorn Kurucusunun Kariyer Yolu, Kaynak: Endeavor InsightYukarıdaki grafik, bu 200 kurucunun kendi unicorn’larını kurmak için geçtikleri yolları ortaya koyuyor. Çizgiler gelişmekte olan bir pazarda veya ABD’deki unicorn şirketinin kurucusunu, oval düğümlerse bu yolculuktaki ilk adımlarından itibaren yaşadıkları önemli deneyimleri temsil ediyor. Bu tabloyu adım adım inceleyecek olursak:1) Unicorn kurucuları evrensel vatandaşlığı benimsiyorABD’deki unicorn kurucularının yüzde 55’inin bir göç hikâyesi var. Genelde kurucuların ya kendisi göç etmiş ya da aileleri. Bu gelişmekte olan piyasalarda da yaygın olarak gözlemlediğimiz bir olgu. Bu piyasalardaki en iyi unicornları incelediğimizde kurucularınınsa yüzde 32’sinin göç geçmişi olduğunu görüyoruz. Araştırmamız kapsamında ele aldığımız bu kurucuların bir diğer ortak noktası da, yurtdışında eğitim görerek veya çalışarak küresel bir bakış açısı geliştirmeleri. Örneklemimizdeki kurucuların yüzde 60’ı ya yurtdışında eğitim görmüş ya da çalışmış. Bu tecrübeyle kariyerlerini geliştirecek ve işlerine değer katacak bağlantı ve bilgiler edinmiş. Göç ve başarılı girişimcilik arasında sıkı bir korelasyon mevcut. ABD’de başarılı işlere imza atan Chobani’nin kurucusu Hamdi Ulukaya’nın da bir göçmen olduğunu unutmayalım. Ya da Udemy’nin ardındaki başarılı isim Eren Bali’nin.2) Yalnızca üçte biri köklü üniversite mezunuKöklü ve dünya çapında nam salmış eğitim kurumları unicorn kurucuları arasında sandığımız kadar yaygın değil. Hikâyesini incelediğimiz 200 kurucunun yüzde 97’si üniversite mezunuyken bu kurucuların sadece üçte biri köklü bir üniversiteden lisans derecesi almış. Kurucuların yarısından biraz daha azınınsa herhangi bir yüksek lisans veya doktora eğitimi yok. 4) Yarısı daha önce bir startup veya scaleup’ta çalışmışBaşarısını küresel ölçekte kanıtlamış unicorn kurucularının çoğu dünyaya yön veren o büyük şirketlerde değil genelde başka bir girişimde çalışmış. Büyük bölümü teknoloji girişimlerinde C-seviye yönetici olarak görev yapmış. Yaygın olarak karşımıza çıkan bir diğer örüntüyse, bu girişimcilerin işe başladıkları şirket başlangıç aşamasından ölçeklenme aşamasına geçerken yükselmiş olmaları. Daha şaşırtıcı olansa, büyüme yolculuğunda yeni sorumluluklar üstlendikleri bu şirketlerin önemli bir kısmının da unicorn olması. Çoğu durumda kurucu, halka arza çıkarak ya da şirketini satışa çıkararak başarılı bir exit yaptı. Bu şekilde exit yapan şirketlerde çalışan geleceğin girişimcileri eşsiz bir deneyim kazanmış oluyor.5) İlk denemeleri değilUnicorn adayları için daha önce bir şirket kurmuş olmak özgeçmişlerinde artı puan yaratmış olabilir. Örneklem grubumuzdaki girişimcilerin yaklaşık yüzde 49’u unicorn’larından önce başka bir girişim kurmuş ve çoğu da başarılı bir exit yapmış.6) Kurumsalda tecrübe kazanmışlarElbette bir unicorn kolay çıkmıyor. Bu çalışmada incelediğimiz unicorn kurucuları lisans eğitimlerini tamamladıktan sonra ortalama 10 yıl başka bir şirkette çalışmış. Yapılan birçok çalışma da kurucuların kariyerlerinin ilerleyen noktalarında büyük başarılar elde ettiğini gösteriyor. Ayrıca üniversiteyi bırakıp garajında şirket kurma hikâyesi ne kadar etkileyici olsa da sanılanın aksine üniversite terk unicorn kurucusu sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor. Araştırmamız da başarılı kurucuların genelde kazandıkları girişimcilik deneyimi ve geliştirdikleri networkle başarıya ulaştıklarını gösteriyor.7) Bilim ve mühendislik eğitimi alan kurucuların sayısı işletme eğitimi alanlardan daha fazla Kurucuların yüzde 61’i üniversite tercihini temel bilim ve ya mühendislikten yana yaparken işletme eğitimi alanların oranı yalnızca yüzde 19. Temel bilimler veya mühendislik fakültesinden mezun olanlarsa en çok bilgisayar teknolojileri, elektrik mühendisliği ve matematik alanlarına odaklanmış. Temel bilimler ve mühendislik alanlarında yüksek lisans derecesine sahip olanlar, MBA sahiplerinden daha fazla. Doktora yapan kurucuları incelediğimizdeyse yüzde 10’unun bilgisayar teknolojilerini seçtiğini gördük.8) Gelişmekte olan pazarlardaki kurucular, ABD’deki kuruculardan farklı becerilere sahip ve unicorn seviyesine daha hızlı ulaşıyor.ABD’li kuruculara kıyasla gelişmekte olan pazarlarda çalışan kurucuların finans, danışmanlık, iş geliştirme veya pazarlama gibi alanlarda deneyim kazanmış olma olasılığı 10 kat daha fazla. ABD’li kurucuların avantajlı olduğu bir alansa ürün geliştirme ve mühendislik becerileri. Araştırmamıza göre ABD’li kurucuların bu becerilerini geliştirebilecekleri çeşitli pozisyonlarda çalışmış olma olasılığı daha yüksek. Ayrıca bu iki grup arasında şirketlerini büyütme hızları açısından da farklılıklar söz konusu. Gelişmekte olan pazarlardaki kurucular şirketlerini ortalama beş buçuk yılda, ABD’li kurucularsa altı yıldan uzun sürede unicorn statüsüne ulaştırıyor.Sözün ÖzüGelişmekte olan pazarlarda bulunan unicornları VC’leri takip etme eğilimindeki ABD unicornları’yla kıyasladığımızda ilk grubun gerçek sorunları çözme konusunda daha başarılı olduğunu tespit ettik. Bu şirketler arasında Insider, Clip, Careem ve Rappi gibi girişimler yer almakta. Bu şirketlerin kurucularının izlediği yol da yukarıdaki bulguları destekliyor.Dünyadan ÖrneklerClip: 2012’de kurulan şirket, ödemeleri dijitalleştiren ve finansal katılımı teşvik eden Meksikalı bir fintek. Şirket ülke genelinde binlerce küçük işletmenin dijital ödeme sistemlerine entegre olmasını sağlayarak daha geniş bir müşteri yelpazesine erişim ve müşterilere daha fazla esneklik sunuyor. Kurucu Adolfo Babatz, lisans eğitimi için Meksika’da işletme eğitimi almış ve daha sonra ABD’de MBA yapmış. Clip’i kurmadan önce PayPal’da yönetici olarak çalışarak değerli bir deneyim kazanmış.Careem: 2012’de BAE’de kurulmuş bir araç paylaşım ve teslimat şirketi. Şirket, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da 50 milyondan fazla kullanıcının hayatını iyileştirerek hareket etmelerini ve gıdaya erişimlerini kolaylaştırdı. Kurucular Mudassir Sheikha, Karl Magnus Olsson ve Abdulla Elyas, Careem’i kurmadan önce anavatanlarından BAE ve Suudi Arabistan’a göç etti. Her biri bilgisayar teknolojileri alanında hem lisans hem de yüksek lisans derecelerinin yanı sıra önemli bir teknik deneyime sahipti. Her üç kurucu da daha önce girişimci şirketlerinde çalışmış veya kendi girişimlerini kurmuş.Rappi: 2015’te Kolombiya’da kurulan şirket, Latin Amerika’nın önde gelen ticaret ve gıda dağıtım platformu. Rappi, bölgede e-ticaretin benimsenmesini sağlayarak milyonlarca insanın başta gıda olmak üzere diğer temel ihtiyaçlarına daha kolay erişmesine yardımcı oluyor. Kurucu ortaklar Simón Borrero, Sebastián Mejía ve Felipe Villamarín strateji, ortaklık kurma ve yazılım geliştirme konusunda oldukça deneyimli. Borrero ve Mejía, Rappi’den önce Grability de dahil olmak üzere birden fazla şirket kurmuş. Villamarín de bu şirketin ilk çalışanı olarak şimdiki ortaklarına katılmış. Ardından üçü birlikte Rappi’yi kurmuş.Türkiye’den Bir ÖrnekInsider: 2012’de kurulan şirket dijital pazarlama, e-ticaret ve kişiselleştirilmiş deneyim alanlarına hizmet veriyor. Müşteri ilişkilerini güçlendirmek, dönüşümleri artırmak ve marka sadakatini yükseltmek amacıyla çeşitli dijital çözümler sunan Insider, 2022’de aldığı $121 milyon yatırımla Türkiye’nin 6’ncı unicornu oldu. Araştırmada yer alan Insider’ın kurucuları Hande Çilingir, Arda Köterin, Mehmet Sinan Toktay, Serhat Soyuerel ve Muharrem Derinkök’ün yolculuklarını aşağıdaki tablodan inceleyebilirsiniz.Tablo 2: Insider Kurucunun Yolculuğu Tablosu