Lisede veya üniversitede aldığınız psikoloji derslerinde, 20’nci yüzyılın en tanınmış psikologlarından B.F. Skinner’ı ve çalışmalarını duymuşsunuzdur. Fareleri bir kolu iterek yem almaları ve elektrik şoklarından kaçmak için labirentte koşmaları için eğiten kişinin ta kendisi. Skinner davranışçı yaklaşımla ilgili fikirlerini 1938’de Türkçe’ye Organizmaların Davranışı olarak çevirebileceğimiz The Behavior of Organisms adlı ilk kitabında kaleme aldı. Peki neredeyse 100 yıl önce yazılmış bu çalışma bugün girişimciler için ne ifade ediyor? Konunun uzmanlarına göre Skinner’ın geliştirdiği temel içgörüler hâlâ ertelemeyle başa çıkmanın en önemli anahtarı. Hepimiz hazzı arar ve acıdan kaçınırızDavranışçı yaklaşım özünde çok basit bir fikre dayanır: Hayvanlar zevk arayışı ya da acıdan kaçınma isteğiyle hareket eder. Bu içgörüyü köpeğinize ödül maması vererek oturmayı öğretmek ya da kedinizi tezgâhtan uzak tutmak için su tabancasıyla ıslatarak da kullanabilirsiniz.Tabii ki insanlar her türlü kompleks ve bilinçdışı dürtüye sahip ve çok daha karmaşık canlılar. Fakat uzmanlara göre Skinner’ın bu içgörüsü insan davranışlarını şekillendirmek için (özellikle de erteleme davranışını engellemek için) hâlâ uygulanabilir. Kafesteki bir fare sadece lezzetli bir yemi kemirmek ve çarpılmamak ister. İnsanlar ebeveynlerini etkilemek, gençken yaşadıkları bazı utanç verici anları unutmak ya da başarısızlık korkusundan kaçmak ister. Fakat tüm bu insani duyguları bir kenara bıraktığımızda aslında hâlâ sadece zevk peşinde koşar ve acıdan kaçınırız. Ve bir şeyi yapmadığımız zaman, yani ertelediğimizde, bunun nedeni genellikle onu yapmanın verdiği acının zevkten daha baskın olması olabilir.Davranışçı yaklaşım insanlar için de geçerlidir.Wharton School’da davranış bilimci ve Türkçeye Nasıl Değiştirilir? şeklinde çevirebileceğimiz (How to Change) kitabının yazarı Katy Milkman Big Think'e verdiği röportajda bu temel gerçeği kabul ederseniz Skinner Yasası’nı kullanarak erteleme alışkanlıklarınızı yenebileceğinizi söylüyor. Hatta bunun için başvurabileceğiniz birçok sürdürülebilir yöntem olduğunu belirtiyor. Bir işe başlayamıyor musunuz? Belki de bir arkadaşınızdan sizi birkaç günde bir arayıp ne durumda olduğunuzu sormasını rica edebilir, böylece kendinizi erteleme konusunda biraz zorlayabilirsiniz. Ya da herkese yeni girişiminizden bahsetmeyi deneyin. Bu sayede projenin zamanında tamamlandığı haberini beklerler. Fonksiyonel olarak doğru yönde ilerlemek için kendinize bir doz sosyal utanç aşılamış olursunuz.Sağlıklı ve formda kalmak için yeni bir diyete mi başlamak istiyorsunuz? “Spor salonuna düzenli olarak gitmezsem namert olayım.” gibi büyük laflar edin. (Sağlıksız atıştırmalıkları en üst rafa saklayarak onlara ulaşmayı zorlaştırmak da işe yarayabilir.)Aralarında Nobel ödülü kazanmış kişilerin de olduğu katılımcılarla yapılan araştırmalar gösteriyor ki acıyı zevke kıyasla daha motive edici buluyoruz. Örneğin $20 bulursanız sevinirsiniz ama $20 kaybederseniz tadınız çok kaçar. Milkman acının zevkten daha baskın bir duygu olmasıyla açıklıyor bu durumu. Bu da olumsuz sonuçlar yaratmayı, kendinize ödüller vermekten genellikle daha etkili kılıyor.Elbette ödüller de işe yarayabilir. (Evet doğru duydunuz, bu sadece evcil hayvanınız için geçerli değil.) Araştırmalar ertelediğiniz bir şeyi yaptığınızda kendinize eğlenceli bir aktivite ya da başka bir şımartma ödülü vermenin de etkili bir yöntem olduğuna işaret ediyor. Skinner olsa bu çıktılara hiç şaşırmazdı. Zira temelde yapmak istediğiniz bir davranış için kendinize bir yem veriyorsunuz. Sonuç olarak insanlar erteleme de dahil olmak üzere her şeyi aşırı düşünme eğiliminde. Bir işi yapmaktan neden kaçtığınızı anlamaya çalışmak sinir bozucu derecede zor olabilir. Fakat çözüm genellikle Skinner’ın 86 yıl önce öne sürdüğü davranışçı yaklaşımın temelleri kadar bariz. Kendinizi bir şeyi yapmaya ikna edemiyorsanız, yapmamanın acısını artırın ya da hafifletin ve olacakları görün.Orijinal yayın tarihi: 7 Haziran 2024Köşe yazarları tarafından burada paylaşılan görüşler, incturkiye.com’a değil, yazara aittir.Çok daha fazlası için Inc. Türkiye bültenlerine kaydolun.(*) Bu yazının çevirisinde Türk okura hitap etmek için birtakım değişiklikler yapılmıştır.