Sizi fütürizmin provokatif tasarımcı kardeşiyle tanıştırayım: Spekülatif dizayn. Yani yalnızca insan odaklı değil bütünsel bir yaklaşım sergileyerek tercih edilebilir gelecekler inşa etme gayretinde yeni bir jenerasyondan bahsediyoruz. Spekülatif tasarım değişen teknolojinin kültürel ve sosyal eğilimlerin gelecekteki olasılıklarını ve bunların etik, toplumsal ve ekolojik etkilerini araştıran bir tasarım disiplini. Temel hedeflerinden biri, tasarım aracılığıyla toplumların gelecekte karşılaşabileceği potansiyel sorunlar veya fırsatlar hakkında farkındalık yaratmak. Spekülatif tasarımın hedefinde genellikle orta ve uzun vadeli gelecek var. Alternatif gelecekler üzerine düşünerek gelecekteki ürün, hizmet ve sistemleri, beraberinde getireceği etki ve sonuçlarla birlikte ele alıyor. Alternatif gelecekler hakkında bir farkındalık ve tartışma alanı yaratmanın ötesine de geçiyor elbette. Farklı gelecek senaryoları arasından arzulanan geleceği kurgulamaya dair bir strateji oluşturmayı da amaçlıyor. Yani, geleceği speküle ederek olası senaryoları düşünmekle kalmıyor. Aynı zamanda arzulanan geleceği adım adım günümüze taşıyarak bugünden şekillendirmeyi hedefliyor.Tasarımın A/B’si“Dunne & Raby” tasarım stüdyosunun kurucuları akademisyen ve tasarımcı Fiona Raby ile Anthony Dunne, spekülatif tasarımın önde gelen isimlerinden. 2013’te yayınladıkları, Türkçeye “Her Şey Spekülatif: Tasarım, Kurgu ve Toplumsal Hayal Kurma” olarak çevirebileceğimiz “Speculative Everything: Design, Fiction, and Social Dreaming” adlı kitapları, spekülatif tasarımın temel prensiplerini ve felsefesini anlatan özgün bir kaynak.Kitapta öne çıkan Fiona Raby ve Anthony Dunne’un A/B tablosu, bu disiplinin özünü karşılaştırmalı bir şekilde okuyucuya sunuyor. Aşağıda göreceğiniz bu tablo, spekülatif tasarımın derinliği ve felsefesi hakkında önemli bir bakış açısı sunuyor.(A) ve (B) arasındaki farkı onaylayıcı tasarım ve eleştirel tasarım arasındaki fark olarak almak da mümkün. Spekülatif tasarım da literatürde zaman zaman critical design yani eleştirel tasarım olarak karşımıza çıkıyor.Dunne & Raby A/B tablosunun ana fikirlerinden birisi, tasarımın sadece işlevsel bir araç olmadığını, aynı zamanda toplumsal ve kültürel bağlamda önemli bir rol oynayabileceğini vurgulaması.Geleneksel tasarımda kullanılabilirlik ve işlevsellik ön plana çıkarken, spekülatif tasarımın konulara eleştirel yaklaştığını ve tartışma yaratmayı amaçladığını fark ediyoruz. Spekülatif tasarımda, geleneksel tasarıma göre daha pasif bir kullanıcı yerine, nesnelerle iletişime geçen ve düşünen aktif bir deneyimleyen yer alıyor. Zaman perspektifi bakımından ise geleneksel tasarım yaklaşımı günümüz ihtiyaçlarına odaklanan tasarımlar üretirken spekülatif tasarım gelecekteki senaryoları ve olasılıkları araştıran tasarımlar ortaya koyuyor.Bir başka anlatımla (A) sütunu gerçek dünyayı temsil ediyor ve bu hâliyle, mevcut dünyanın sınırlamalarını ve mevcut sorunları kavramamıza yardımcı oluyor. (A)’daki tasarım genellikle işletmenin yakın vadeli vizyonuna, ihtiyacına, finansmanına, kültürüne ve pazar koşullarına bağlı.(B) sütunuysa alternatif bir dünyayı gösteriyor. Bu alternatif gerçeklik mevcut durumun ötesinde, klasik tasarım yaklaşımlarının dışında çözüm ve yaklaşımlar içermeyi hedefliyor. Bunun için de normlardan sıyrılarak insanların algılarını, beklentilerini ve değerlerini sorgulamaya davet ediyor.Spekülatif tasarım yaklaşımında tahmin edeceğiniz üzere (B)’ye, yani alternatif dünyalara eleştirel tasarım gözlüğüyle bakıyoruz. Gelin, A/B tablosunda spekülatif tasarımın değerlerini anlatan önemli birkaç karşılaştırmaya bakalım. Dünyayı İnsanlığa Uydurmak (A) Yerine, İnsanlığı Dünyaya Uydurmak (B)Günümüzde insanlar sıklıkla kendi çıkarları doğrultusunda dünyayı değiştirmeye çalışıyor. Oysa kadim kültürlerdeki gibi doğayla uyum içinde yaşayarak varlığını sürdüren bu zenginliği refaha dönüştürmek zaten mümkün. Böylece yalnızca insanlığa değil, daha büyük bir bütüne hizmet edebiliriz.Tüketici (A) Yerine Vatandaş (B) ve Kullanıcı (A) Yerine İnsan (B)İnsanı tüketen ya da kullanan sıfatlarıyla tanımlamak yerine tüm kapasitesine vurgu yapan bir ifade var burada. Özneyi bu şekilde yeniden tanımladığımızda tasarlayacağımız ürün, servis ve yaşam şekli de elbette farklı olacak.Problem Çözmek (A) Yerine Sorular Sormak (B)Bu ifadeler, spekülatif tasarımın diğer tasarım disiplinlerinden nasıl ayrıştığını oldukça iyi açıklıyor. Burada en yakın, hızlı ve elde edebileceğimiz ilk faydayı sağlayacak çözüme odaklanmaktan ziyade daha da basit bir şey yapmalıyız. Daha önce bakmadığımız bir yerden bakmak gibi.İnovasyon (A) Yerine Provokasyon (B)Spekülatif tasarım insanları düşündürmeyi ve mevcut normlara meydan okumayı öneriyor. Sadece yeni ürün veya hizmetler geliştirmekle kalmayıp toplumsal, kültürel ve etik konuları da ele alıyor. Biraz da provokatif olabilecek bir anlatım tarzıyla, insanların bakış açılarını genişletirken düşünsel ve duygusal bir etki yaratıyor.Gelecekler (A) Yerine Paralel Evrenler(B) Spekülatif tasarım “uygulamalar yerine etkilere odaklanmak” diyor. Böylece farklı gelecek senaryoları yaratacağı etki ve sonuçlarla tekrar tekrar değerlendiriliyor. Ürün, servis, yapı, düzen dahil edilerek. Kurguladığımız her neyse onu bir üst sistemin parçası olarak hayal etmek, bütünü görmeye çalışmak, çıktımızın farklı açılardan etkilerini görüp kurgumuzu geliştirmek buradaki ana mesaj. Attığımız her adım, verdiğimiz her karar ve tüm seçimlerimizin yeni olasılıklar yaratması ve beraberinde bu olasılıkların etkileriyle yeniden değerlendirilmesi bu disiplinin düşünme esası diyebiliriz.Anti-sanat(A) Yerine Uygulamalı Sanat(B) Bu kavram da bizi başka bir perspektifle düşünmeye çağırıyor. Yaptığımız işleri mekanik ve salt faydacı kılmak yerine sanatçı gibi yorumlamak, ilham alarak ve olarak duygular, düşünceler, davranışlar bütünüyle özgün bir sistem ortaya koymak mümkün. Müşteri deneyimi uzmanı olmak yerine müşteri deneyimi sanatçısı olduğunuzu düşünün. İnsanı, doğayı, işinizi kavrayışınız ve bunlarla birlikte ürettikleriniz nasıl da değişirdi?Geleceği bugünü düşündüğümüz gibi düşünemeyeceğimiz aşikâr. Spekülatif tasarım disiplini bunun için var. Özellikle strateji, inovasyon, ürün ve servis tasarımı ekipleri, girişimciler, proje yöneticileri ve liderler için önemli etkiler yaratma potansiyeline sahip bir araç. Bu pratik, alışık olduğumuz düşünce ve iş yapma biçimimizin biraz ötesinde ve değeri tam da burada saklı. Asıl amaç tüm bu düşünce süreciyle dünyayı daha iyi bir yer hâline getirmek.Köşe yazarları tarafından burada paylaşılan görüşler, incturkiye.com’a değil, yazara aittir.Çok daha fazlası için Inc. Türkiye bültenlerine kaydolun.