Spekülatif tasarım, bugünün trend ve megatrendlerinden hareketle alternatif geleceklerdeki sosyal yapıların, teknolojinin, kültürel değişimlerin veya ekolojinin etkilerini araştıran, bu doğrultuda geleceğin ürün ve hizmetlerini tasarlayan bir disiplin.Distopik ya da ütopik değildir Zihnimizin kısayolları teknoloji, ekoloji, alternatif gelecekler kavramlarını bir arada kullandığımızda bizi bazen ütopyalara bazen de distopyalara götürebiliyor. Ama spekülatif dizayn aslında ne distopya ne de ütopya.Spekülatif tasarımda geleceğe dair senaryoların “iyi” veya “kötü” olması gerekmez. Örneğin bir tasarım küresel ısınmanın gıda üretimine olası etkilerini inceleyebilir veya belirli bir politika değişikliğinin sosyal dinamiklere etkilerini tartışabilir. Sonuçlar, belirli bir ütopya veya distopyadan ziyade, karmaşık ve çeşitli olabilir. Bir örnek vermek gerekirse, gelecekte sık sık karşımıza çıkacak yapay etlerin yaygınlaşmasının sosyal, çevresel, bedensel etkileri gibi.Bir fantezi değildirSpekülatif tasarım fantastik senaryolar oluşturmak için kullanılmaz. Bu tasarımlarda ejderhalar, büyücüler, süper kahramanlar ya da fantastik bilim kurgu ögelerini değil gerçek hayatı görürüz. Elbette biraz daha provokatif olabilecek güçlü bir tasarım diliyle. Dildeki tüm groteskliğe rağmen özünde sahip olduğu farkındalıkla somut ve işlevsel sonuçlar üretmeye odaklanır. Yani okyanuslardaki tuzlu suyu içme suyuna dönüştüren dev sistem tasarımları gibi hayatımıza dokunan son derece işlevsel örnekler gibi.Bir öngörü çalışması değildirÖngörü ve gelecek uygulamaları genellikle gelecek senaryolarının gerçekleşme olasılığını yüzde olarak belirlemeye çalışır. Fakat spekülatif dizaynda amaç daha az olası olanlar da dahil çoklu olasılıkları keşfetmektir. Böylece gelecekte karşılaşabileceğimiz olası senaryoların hangisinden kaçınmak ve hangilerini yaratmak istediğimizi araştırabiliriz. Mesela nüfusun yaşlanmasının istihdamı nasıl şekillendireceğinden ziyade yaşama etkisine ve ihtiyaca bakmak gibi.Yalnızca fikirler değil deneyimlenebilir prototipler üretirİyi bir spekülatif tasarım, prototipler aracılığıyla gerçek hayatla etkileşim kurabilir. Üstelik bu prototipler, gerçekten deneyimlenebilir. İnsanlar prototiplerle önyargı ve inançlarını askıya alarak, spekülatif tasarımın ortaya çıkardığı bu fikirle etkileşime girebilir. Gelecekteki yaşamı deneyimleyebilmek, o gelecekte bulunmanın nasıl bir his olduğunu daha iyi hayal etmemize yardımcı olur. 25 yıl sonrasından bir oturma odasını mekan olarak tasarlamak gibi.Gelecekle ilgili ortak dil ve amaç birliği geliştirirİşletmeler, geleceği çoğunlukla gelişmekte olan teknolojileri ve yeni trendleri anlamaya çalışırken bu konularda sık sık etkili bir iletişim ve anlayış eksikliği yaşar. Spekülatif tasarım bu boşluğu doldurmak için ideal bir araç olabilir. Bu süreç, kuruluşlara yeni bir ortak dil, anlayış ve bakış açısı oluşturmada yardımcı olur. Böylece gelişmekte olan teknoloji ve trendler hakkında daha etkili iletişim ve strateji geliştirme imkânı sunar. Uzun yıllar kurumsal şirketlerde süreç geliştirme, müşteri deneyimi ve servis tasarımı üzerine çalışmış biri olarak, bu disiplinin olası katkıları beni çok heyecanlandırıyor. Öte yandan, şu an yeni adım attığım profesyonel koçluk dünyası, tüm bunların yanı sıra bana bir şey daha düşündürüyor:Spekülatif dizayn kişisel geleceğinizi tasarlamak için bakış açısı sunabilirSpekülatif dizaynın ortaya çıkış amacı bireysel yaşamları düzenlemek olmasa da, bizim bunu kendi kişisel gelişimimiz için uyarlamamıza kim karışabilir? Hatta hem tasarım adımları hem felsefesi hem de çıktılarıyla bizlere harika bir bakış kazandırdığını düşünüyorum. Bireyler olarak, kişisel hedef ve değerlerimizi anlamamıza, çevremizden gelen sinyalleri okumamıza, farklı gelecek senaryolarını göz önünde bulundurmamıza katkı sağlayabilir. Hayat yolculuğundaki farklı olasılıkların etki ve sonuçlarını yorumlayarak daha çok tercih ettiğimiz bir yaşam kurmamıza da fayda sağlayabilir. Kendi geleceğimiz için zihinsel veya fiziksel prototipler oluşturup tasarladığımız geleceği deneyimleyebiliriz. Tercih ettiğimiz geleceği gerçekleştirmek için spekülatif tasarımın önerdiği adımlarla bir strateji oluşturabiliriz. Verdiğim eğitimlere katılan çok değerli doktor arkadaşım Nilhan Nurlu’nun söylediği gibi: “İnsanın kendisi de organizma olarak bir spekülatif tasarımdır.”Bu bolca düşündüren, sorgulatan, hayal ettiren ve çokça harekete geçme arzusu uyandıran bir yol. Peki siz, spekülatif tasarımla neyin geleceğini tasarlamak isterdiniz?Köşe yazarları tarafından burada paylaşılan görüşler, incturkiye.com’a değil, yazara aittir.