2024’ün son demlerinde dünyanın en en en ve en büyük teknoloji şirketleri “Uzaktan çalışma devrine son.” naralarıyla hepimizin yüreğini hoplattı. Pandemiyle hayatımıza giren ve normalleştirdiğimiz hibrit ve uzaktan çalışma öldü mü diye birbirimizin gözlerinin içine baktık. İş dünyasını derinden sarsan bu olayın ardından San Francisco merkezli hibrit çalışma platformu Scoop’un kurucu ortağı ve CEO’su Rob Sadow “Bir maruzatım var hakim bey.” dedi. Bu sorunun çalışanlar kadar işverenlerin de aklını kurcaladığını belirtti. Eylül 2024’te Amazon CEO’su Andy Jassy’nin yaptığı açıklamayı hatırlıyor musunuz? CEO “Hibrit çalışma bitti. Ocak 2025’ten itibaren haftanın beş günü ofise geldiniz geldiniz, yoksa pılınızı pırtınızı toplayın, yolunuz açık olsun.” demese de bu minvalde konuştu. Sadow bu haberin eve düşen yıldırım misali iş dünyasını birbirine kattığını söylüyor. Büyük şirketler rekabette el yükseltebilmek için politika değişikliğine gidip gitmemek konusunda kara kara düşünedursun, Amazon kadar büyümenin hayalini kuran şirketler bunun gelecek planlarını nasıl etkileyeceğinden emin değil.Delinin biri kuyuya taş attı, elli akıllı çıkarmaya çalışıyor. Ama hepten ofise dönen tek şirket Amazon da deği. Washington Post ve UPS gibi şirketler de ofise dönelim kararı alanlardan. “Ofise dönmezseniz sizi işten çıkarırız” kadar zıvanadan çıkmayan Dell gibi bazı şirketler de çözümü uzaktan çalışanların kariyer yolculuğuna çelme takmakta bulmuş. Bu kadar satır okuduk hâlâ Musk’tan bahsetmedin diyenlere darılırım. Kambersiz düğün olmaz tabii. ABD Hükümet Verimliliği Başkanlığı’nın (DOGE) başkanı Elon Musk ve eski eş başkan Vivek Ramaswamy de uzaktan çalışmanın “COVID dönemine ait bir ayrıcalık” olduğunu beyan etmişti.Sadow bu gelişmeler yaşanırken işverenlerin de düşünecek çok uzun zamanı olduğunu söylüyor. CEO’ya göre birçok lider de ofise dönmeye sıcak bakmaya başlamış. KPMG’nin 2024 yazının ortalarında yaptığı ankete göre de ABD’deki CEO’ların yüzde 79’u çalışanların önümüzdeki üç yıl içinde yeniden ofise döneceğini öngörüyor. Bu oran 2024 başında yapılan ankette yalnızca yüzde 34’tü.Fakat tüm bu tartışmaların sonunda lafla peynir gemisinin yürümediğini de gördük. Belli ki işverenler bu fikri evirmiş çevirmiş bir karara varamamış. Birçok rapora ve Inc.’e konuşan uzmanlara göre pek de büyük bir değişim yaşanmamış. ABD’de uzaktan çalışmanın gerçek durumunu merak ediyorsanız yazıyı kaydırmaya devam edin. Veriler Yalan SöylemezHarvard İşletme Okulu’nda işin geleceği üzerine çalışan Prof. Prithwiraj Choudhury “Bir yıllık verilere baktığımızda, çok istikrarlı bir hibrit çalışma düzeninde olduğumuzu açıkça görüyoruz.” diyor. Peki bu savı hangi verilere dayandırıyoruz diye düşünebilirsiniz. Profesör ABD Çalışma İstatistikleri Bürosu ve ofis doluluk oranlarını takip eden güvenlik şirketi Kastle Systems de dahil olmak üzere çeşitli kaynaklardan elde edilen verilerden bahsediyor.Choudhury “Veriler yalan söylemez. Yapılan çalışmalara göre hangi sektörde olursa olsun çalışanlar bir iş gününün yaklaşık yüzde 30’unu uzaktan çalışarak geçiriyor.” diyor. Nitekim Stanford Ünivesitesi’nde ekonomi profesörlerinden Nick Bloom’un kurucu ortağı olduğu WFH Research grubunun en güncel verilerine göre de ABD’de geçtiğimiz yılın eylül ayında çalışanlar bir ay içerisindeki çalışma günlerinin yüzde 28’ini uzaktan çalışarak geçirmiş.Bloom genellikle müşteriyle veya operasyonel süreçlerle birebir temas hâlinde olan, uzaktan çalışması mümkün olmayan meslek kollarını tenzih ederek konuşuyor. Söylediğine göre birçok şirket tamamen uzaktan çalışmaya devam ediyor. Fakat profesörün dediğine göre beyaz yakalılar hibrit çalışma düzenine iyiden iyiye geçmiş. Genellikle haftanın üç gününü ofiste geçiriyorlar.Sadow yapılandırılmış hibrit modelin hâkim olduğunu söylüyor. Bu modele göre çalışanların her gün ofise gelmesi gerekmiyor. Bunun yerine üst yönetim tarafından belirlenen günlerde ofiste olması yeterli. Flex Index verilerine göre ABD’de şirketlerin yüzde 43’ü bu modelle çalışıyor. Bu oran 2024’ün ortalarında yüzde 38, 2023’ün başındaysa yüzde 20 cıvarındaydı. Uzaktan Çalışmanın ArtılarıPandemiden beri hayatımızda olan uzaktan çalışmanın faydaları ve zararları üzerine birçok araştırma yapıldı. Görünen o ki bu çalışma şeklinin bir hikmeti var. Her şeyden önce Choudhury’e göre “çeşitlilik” artmış. Pennsylvania Üniversitesi Wharton Okulu’ndan profesörlerin makalesine göre, uzaktan çalışma imkânı sunulan teknik ve yöneticilik pozisyonlarına kadınların başvurusu yüzde 15, yeterince temsil edilmeyen dezavantajlı gruplarınsa yüzde 33 artmış.2024’te yayınlanan ve Bloom’un da ortak yazar olduğu bir diğer makaleyse, Çin’in büyük teknoloji şirketlerinden birinde hibrit çalışma düzeninin, tamamen ofiste çalışmaya kıyasla daha yüksek iş memnuniyeti sağladığını ve çalışanların işten ayrılma oranlarını azaltığını gösteriyor.Oregon eyaletinin Portland kentinde hizmet veren mühendislik firması PAE’in baş insan kaynakları sorumlusu ve yöneticisi Shiloh Butterworth’a kulak vermekte fayda var. Yönetici, esnek çalışmanın çalışanlar nezdindeki cazibesinin farkında. Tam da bu yüzden yaklaşık 400 çalışanına sunduğu esnek çalışma seçeneklerini daha da genişletme derdinde. Şirket zaten hibrit bir çalışma prensibiyle hareket ediyormuş. Fakat 2024 Ağustos’tan itibaren çalışanlar yılda iki hafta da hiç ofise gelmeden, istedikleri yerden çalışma hakkına sahip olmuş.Butterworth bakın ne diyor: “Bu çalışma düzeniyle çalışanlarımıza ve potansiyel yeteneklere ‘Birçok firmanın aksine şartlarımız daha esnek. Daha verimli ve mutlu çalışmak için sizin tercihlerinize güveniyoruz.’ demiş oluyoruz. Çalışanlarımız da, iş alım süreci devam eden adaylarımız da şirketimizin bu politikalarını takdir ediyor.”Verimlilik Düşüyor Endişesi Tam Gaz DevamSadow uzaktan çalışmada konu üretkenlik olduğunda endişelerin hâlâ devam ettiğini söylüyor ve sözlerine şu şekilde devam ediyor: “Soruyu yanlış yerden soruyoruz. Bu soruyu cevaplamak için önce ‘Üretkenlik dediğimiz şey nedir?’in yanıtını bilmek gerek. ‘Ayrıca verimlilik her iş kolu ya da departman için aynı anlamı mı taşır? Yöneticiyle çalışan için farklı mıdır? Sektörden sektöre değişir mi?’ bu soruları yanıtlamadan doğru cevabı bulamayız.”Bloom’un çalışmaları gibi birçok araştırma uzaktan çalışmanın verimliliği etkilemediği fikrini ileri sürerken, bazı raporlar da özellikle tamamen uzaktan çalışmanın hatırı sayılır dezavantajları olduğunu gösteriyor. Natalia Emanuel ve Emma Harrington’ın 2023’te yaptığı bir çalışmaya göre, çağrı merkezi çalışanları uzaktan çalışmaya geçince verimlilikleri yaklaşık yüzde 4 düşmüş. Aynı akademisyenlerin farklı yerlerde yaşayan ve uzakta çalışan yazılım mühendislerini konu alan çalışmasına göreyse bu çalışma modeli mühendisler arasındaki geribildirimlerin yüzde 20 oranında azalmasını sağlamış. Bloom da bu tartışmaya katılarak “İş hayatının olmazsa olmaz üç unsuru olan işbirliği, mentorluk ve şirket kültürü en iyi yüz yüze anlaşılıyor.” diyor. Wharton İşletme Fakültesi’nden yönetim profesörü Peter Cappelli de “Asıl mesele şirket kültürü.” diyor ve işletmeler için uzaktan çalışmanın yarattığı en büyük sorunun kültürün korunması ve aktarılması olduğunu beliriyor. ABD’de son birkaç yıldır hızla artan iş değiştirme oranlarına bakınca kültürün önemini idrak ediyoruz. Şirketlerin çoğunda halihazırda çalışanların üçte biri hatta yarısı muhtemelen pandemiden sonra işe başlamış. Kısaca ofiste geçirilen zamanda oluşan kültür ve iş arkadaşlarıyla kurulan bağ uzaktan çalışmada kurulamıyor. Profesör “Hâl böyle olunca herkesi memnun edecek iş modeli seçmek de biraz zorlaşıyor.” diyor.Massachusetts’in Reading ilçesinde kurulmuş ve tam yedi kez Inc. 5000 listesine girmiş olan seyahat şirketi Tenon Tours’un 49 yaşındaki CEO'su Bryan Lewis eskiden şirketin kültürüyle ve “genç, eğlenceli bir ofis” olmasıyla övündüğünü anımsıyor. Fakat pandemiden sonra haftada birkaç gün ofise gelmelerine rağmen bu kültürün zayıfladığını söylüyor.Lewis “Ekipte o eski tutkudan eser yok. İş, kaliteli bir eser ortaya koymak ya da arkadaşlarıyla birlikte çalışmak eskisi gibi önemsenmiyor.” diyor. Sırf bu yüzden Ocak 2026 tarihine kadar tamamen ofise dönmeyi planlıyor. Hatta şimdiden tamamen ofiste çalışacak kişiler istihdam etmeye başlamış bile. CEO “Yüz yüze eğitim ve işbirliğinin, biriyle yan yana çalışabilmenin değeri sandığımızdan daha da büyükmüş.” diyor.2025’te neler olacak?Choudhury’e göre Zoom gibi teknolojilerle ilk adımı atılan uzaktan çalışmanın kaderi, yönetim uygulamalarının kalitesiyle belirlenecek. Profesör “Geçmişe kıyasla, uzaktan çalışmayı destekleyen uygulamalar konusunda çok daha bilgiliyiz.” diyor.Şimdi top yöneticilerde. Uzaktan çalışmanın getirdiği iletişim zorlukları, bilgi paylaşımının sekteye uğraması ve özellikle genç çalışanların tecrübe ettiği yalnızlık hissi gibi zorlukları aşmak için bu süreçte öğrendiklerini pratiğe dökmeleri gerek. Choudhury’e göre “Çok yol kat etsek de hâlâ uçacağımız uçağı inşa etmeye çaşışıyoruz.” Küresel çapta emlak hizmetleri ve yatırım yönetimi sunan JLL’de İşin Küresel Geleceği (Global Future of Work) birimininin başındaki yönetim danışmanı Peter Miscovich’in yöneticilere bir öğüdü var: “Acele etmeyin ve hibrit çalışma düzenine dair tartışmaların 2025 boyunca nasıl evirileceğini gözlemleyin. Tek ihtiyacınız olan esnek, çevik ve hızla öğrenen bir zihin.”Sadow da “Gelecek neler getirecek?” düsturuyla hareket edenlerden. Her ne kadar bazı şirketler tüm çalışanlarını ofise geri çağırsa da, Sadow bunun geniş bir tabana yayılacağını düşünmüyor. 2025 boyunca şirketlerin uzaktan ve yüz yüze çalışmanın sadece kendi performanslarını değil, rakiplerininkini nasıl etkilediğini de değerlendirmeye devam edeceğini öngörüyor.Bu tartışmalarda son sözü Sadow’a verelim: “Pandeminin üzerinden birkaç yıl geçmesine rağmen, uzaktan ve hibrit çalışma tam anlamıyla içselleştirilemedi. Şirketler hâlâ bu modeli en iyi şekilde nasıl uygulayacaklarını keşfetmeye çalışıyor. Daha yolun çok başındayız. Durmak yok, yola devam.”Orijinal yayın tarihi: 5 Aralık 2024Çok daha fazlası için Inc. Türkiye bültenlerine kaydolun.(*) Bu yazının çevirisinde Türk okura hitap etmek için birtakım değişiklikler yapılmıştır.